lezers in stilte
Augustinus in Belijdenissen over Ambrosius:
‘Wanneer hij (Ambrosius) las liepen zijn ogen over de bladzijden, en zijn hart doorzocht de betekenis, maar zijn stem en tong rustten. Dikwijls, wanneer wij erbij waren – want het was niet verboden binnen te komen, en het was ook niet de gewoonte iemand aan te dienen – zagen wij hem zo zwijgend lezen en nooit anders.’
Hoewel voorbeelden van lezen in stilte al eerder te vinden zijn, is deze manier van lezen pas in de tiende eeuw gebruikelijk geworden in het Westen.
[…]
Als hardop lezen de norm was van het begin van het geschreven woord, hoe moet het dan zijn geweest als men ging lezen in de grote bibliotheken van de Oudheid? De Assyrische geleerde die in de zevende eeuw voor Christus een van de dertigduizend kleitabletten in de bibliotheek van koning Assurbanipal raadpleegde, de mensen die boekrollen openlegden in de bibliotheken van Alexandrië en Pergamom, Augustinus zelf, op zoek naar een bepaalde tekst in de bibliotheken van Carthago en Rome – ze moeten gewerkt hebben te midden van een massaal gemompel.
[…]
Martialis:
Het vers is van mij; maar vriend, als jij het zegt
Lijkt het van jou, want je verminkt ’t zo slecht
Geschreven woorden zijn, sinds de tijd van de oudste Sumerische kleitabletten, bedoeld geweest om hardop uitgesproken te worden, aangezien de tekens impliciet een specifieke klank bevatten, als een soort ziel. De klassieke zegswijze scripta manet, verba volat – wat in onze tijd is gaan betekenen ‘wat geschreven is, blijft, wat gesproken is, verdwijnt in de lucht’- bedoelde oorspronkelijk precies het tegendeel; deze uitdrukking is ontstaan om het hardop gesproken woord aan te prijzen, omdat het vleugels heeft en kan vliegen, terwijl het zwijgende woord op de pagina bewegingsloos en dood is. Wanneer een lezer een geschreven tekst voor zich kreeg, had hij de plicht stem te geven aan de zwijgende letters, de scripta, en ze zodoende te laten veranderen, met een verfijnde, bijbelse distinctie, in verba, gesproken woorden – geest.
Uit: Alberto Manguel - Een geschiedenis van het lezen (416 pagina’s, Uitgeverij Ambo, 1999
Vertaling van: A History of Reading, 1996)
Over andere boeken van Manguel zie dit boeklog
